W każdym przestępstwie, jako pewnym zdarzeniu faktycznym, udział biorą dwie strony. Są to sprawca oraz jego ofiara, tj. pokrzywdzony. O ile losy sprawcy przestępstwa po jego ujęciu nie są w zasadzie zależne od jego woli – staje się on bowiem niejako automatycznie podejrzanym, oskarżonym a finalnie skazanym – o tyle, to czy i w jakiej roli pokrzywdzony może uczestniczyć w procesie karnym, jest w dużej mierze uzależnione od samego pokrzywdzonego.
W świetle obowiązujących przepisów wpływ na przebieg procesu karnego mają zasadniczo jego strony. Strona może składać wnioski dowodowe oraz ma prawo wnoszenia środków odwoławczych, takich jak sprzeciw, zażalenie, apelacja czy kasacja.
Powstaje zatem pytanie czy pokrzywdzony jest, ewentualnie, czy może stać się stroną postepowania karnego oraz czy status strony jest mu przyznawany z urzędu?
Odpowiadając na tak postawione pytanie należy stwierdzić, że status pokrzywdzonego jako strony postępowania jest inaczej uregulowany w postępowaniu przygotowawczym a inaczej w postepowaniu przed sądem.
W postępowaniu przygotowawczym prowadzonym w formie śledztwa albo dochodzenia, pokrzywdzony jest stroną niejako z urzędu. Sam fakt naruszenia przestępstwem jego dóbr chronionych prawem powoduje, że jest on stroną tego postępowania. Oznacza to, że pokrzywdzony może realizować wszystkie uprawnienia, które kodeks przyznaje stronie, bez informowania kogokolwiek o tym, że zamierza działać w tym postępowaniu jako jego strona.
Sytuacja prawna pokrzywdzonego ulega jednak zmianie, gdy dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia. Od tego momentu pokrzywdzony traci automatycznie status strony postępowania. Dzieje się tak dlatego, że przepisy procedury karnej nie wymieniają pokrzywdzonego wśród stron postępowania przed sądem.
Utrata uprawnień procesowych pokrzywdzonego, jako strony postępowania, nie ma jednak bezwzględnego charakteru. Pokrzywdzony może bowiem stać się stroną postępowania sądowego pod warunkiem uzyskania statusu oskarżyciela posiłkowego.
Instytucja oskarżyciela posiłkowego jako strony, jest dedykowana wyłącznie pokrzywdzonemu i daje mu możliwość realnego wpływu na przebieg postępowania przed sądem.
Do tego, aby pokrzywdzony stał się oskarżycielem posiłkowym, konieczna jest określona inicjatywa z jego strony. Sąd nie przyznaje tego statusu z urzędu.
Pokrzywdzony do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego – co należy łączyć z odczytaniem aktu oskarżenia – może złożyć oświadczenie na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy czy posiedzenia organizacyjnego, że będzie brał udział w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Oświadczenie to jest w zasadzie dla sądu wiążące. Od momentu złożenia tego oświadczenia pokrzywdzony staje się stroną postępowania prowadzonego przed sądem. Ważne jest aby oświadczenie to zostało złożone w odpowiednim momencie. Jego złożenie po rozpoczęciu przewodu sądowego jest bezskuteczne, tj. nie powoduje, że pokrzywdzone zyskuje status oskarżyciela posiłkowego – strony postępowania.
Dlaczego wato stać się oskarżycielem posiłkowym ?
Stając się oskarżycielem posiłkowym pokrzywdzony może działać w sprawie obok a często „zamiast” prokuratora, szczególnie w przypadku, gdy w znacznej cześć postepowań prokurator nie ma obowiązku i nie bierze udziału w rozprawie. Jego działania są niezależne od działań podejmowanych przez prokuratora. Może on zatem zadawać pytania świadkom, składać własne wnioski dowodowe, jak również składać środki odwoławcze (apelacje, zażalenia, kasacje) nawet w przypadku, gdy prokurator nie korzysta z tego prawa. Dotyczy to wszystkich bez wyjątku orzeczeń, od których przysługuje środek odwoławczy.
W ten sposób pokrzywdzony może samodzielnie i niezależnie od prokuratora doprowadzić do uchylenia lub zmiany np. wyroku sądu pierwszej instancji czy postanowienia o uchyleniu tymczasowego aresztowania.
Będąc stroną postępowania pokrzywdzony – oskarżyciel posiłkowy może korzystać z pomocy prawnej poprzez ustanowienie pełnomocnika, którym może być np. adwokat. W ten sposób pokrzywdzony może niejako zwolnić się z „obowiązku” bezpośredniego uczestniczenia w postępowaniu przed sądem. Działający w imieniu oskarżyciela posiłkowego adwokat może czuwać nad przebiegiem procesu, składać w jego imieniu wnioski dowodowe, zadawać pytania świadkom, a w ostateczności wnosić środki odwoławcze.
Ważne jest, że związane z ustanowieniem przez oskarżyciela posiłkowego pełnomocnika wydatki podlegają zwrotowi od oskarżonego w przypadku wydania wyroku skazującego.
Jeżeli zatem jesteś pokrzywdzonym i chcesz mieć realny i zależny wyłącznie od własnej woli wpływ na ostateczny wynik sprawy, to nie miej w tym zakresie żadnych wątpliwości, złóż stosowne oświadczenie, „wejdź do procesu” i stań się oskarżycielem posiłkowym. Jeżeli nie wiesz jak to zrobić, skorzystaj z pomocy prawnej – adwokat jako specjalista w dziedzinie prawa karnego będzie bez wątpienia pomocny. Naprawdę wato to uczynić bo jak się mawia „nieobecni racji nie mają”.
