W dniu 14 marca 2024 roku wejdą w życie przepisy art. 1 pkt 14, 67 lit. c, pkt 68 lit. c ustawy z dnia 7 lipca 2022 roku o zmianie ustawy – kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600). Zmiana ta związana jest z wprowadzeniem do kodeksu karnego regulacji, które dotyczą środka karnego w postaci przepadku, a w szczególności przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości. 

W świetle dodanego do kodeksu karnego art. 44b, w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym (art.44b § 1). Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu (art.44b § 2). 

Art. 44b kodeksu karnego zwiera również przepisy, które określają przypadki, kiedy nie orzeka się tego środka karnego. 

Zgodnie z art.44b § 4 przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeka jednak nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. 

Poza tym, przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości, nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie (art.44b§5).

Wnioski, jakie płyną z analizy art.44b kodeksu karnego są następujące.

Po pierwsze, orzeczenie tego środka lub ewentualnie nawiązki będzie możliwe niezależnie od tego czy sprawca będzie wyłącznym właścicielem pojazdu mechanicznego. Jedynym przypadkiem, kiedy sprawca nie spotka się z żadną sankcją karną będzie sytuacja utraty, zniszczenia lub znacznego uszkodzenia pojazdu.

Po drugie, orzeczenie tego środka karnego będzie możliwe jedynie w przypadku, gdy przepisy regulujące zasady odpowiedzialności za dane przestępstwo (przepisy części szczególnej kodeksu karnego) przewidują taką możliwość. Zgodnie z tą zasadą po dniu 14 marca 2024 roku orzeczenie przepadku pojazdu lub jego równowartości będzie możliwe w dwóch przypadkach. 

Pierwszy, jest opisany w art. 178 § 3 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem w razie skazania, za przestępstwa określone w art. 173, art. 174 i art. 177 kodeksu karnego sąd może orzec przepadek, a orzeka go, jeżeli zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia. Warunkiem orzeczenia tego środka będzie, aby sprawca wskazanych wyżej przestępstw znajdował się w czasie ich popełnienia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia lub spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po popełnieniu czynu, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego.

Drugi, jest opisany w art. 178a § 5 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości, w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 1 lub 4 kodeksu karnego, chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 1 kodeksu karnego, ale już nie sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 kodeksu karnego, była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. 

Podkreślić jednak należy, iż tak w przypadku skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 kodeksu karnego jak i przestępstwo określone w art. 178a § 4 kodeksu karnego sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli stwierdzi, że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. W tym ostatnim przypadku będzie najprawdopodobniej chodziło o sytuacje zbliżone do stanu wyższej konieczności, choć praktyka sądowa może rozszerzyć zakres przypadków kwalifikowanych za wyjątkowy wypadek uzasadniony okolicznościami.

Poza tym wydaje się, że orzeczenie przepadku będzie wyłączone w przypadku skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 kodeksu karnego, jeżeli stężenie alkoholu w organizmie sprawcy tego przestępstwa było niższe niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziło do takiego stężenia.

W konkluzji należy stwierdzić, iż pole manewru w zakresie nieorzekania przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości jest mocno ograniczone. Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie zakłada, że w przypadku recydywy określonej w art. 178a § 4 kodeksu karnego, jak i stwierdzenia określonych stężeń alkoholu lub innego środka odurzającego, orzeczenie tego rodzaju środka jest obligatoryjne. W pozostałych przypadkach sąd ma taką możliwość.

Zupełną nowością są rozwiązania stanowiące de facto sankcje karną za działania, które mają na celu zakłócenie procesu ustalania u sprawcy rzeczywistego stężenia alkoholu lub środka odurzającego w czasie czynu. 

Tak jak wskazano, przepisy te mają wejść w życie 14 marca 2024 roku. Do tego czasu możliwa jest ich modyfikacja. Czy takowa nastąpi, czas pokarze.